De afrekening van Qatar

Nederland is weer overgegaan tot de orde van de dag. Bijna een halfjaar na het WK voetbal in Qatar is de discussie verstomd over de arbeidsrechten en OneLove-band. Intussen dendert het kleine emiraat aan de Perzische Golf door. Het eclatante succes van het WK smaakt niet alleen naar meer, het heeft ook buurland en aartsrivaal Saoedi Arabië wakker geschud. In Qatar zag Jaap de Groot van nabij hoe de internationale topsport een nieuwe dimensie kreeg, waarbij sport, macht, politiek en heel veel geld steeds meer samenvloeien. En Nederland? Dat staat erbij en kijkt ernaar.

Werkend voor media uit Australië en de Verenigde Staten word je nog meer op feiten gedrukt die verder reiken dan de vraag wie er linksback staat of dat er 4-3-3 of 5-3-2 wordt gespeeld. Er is veel meer aandacht voor de tentakels die de mondiale topsport richting zo’n beetje alle facetten van de samenleving heeft uitgestoken. Daardoor werd al duidelijk op 20 november, de openingsdag van het WK, hoe Qatar alweer bezig was met het vervolg op het miljardenbal. Op de eretribune van het Al Bayt Stadium zat die dag Thomas Bach, voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité (IOC), die bij het loket echt niet had staan dringen voor een kaartje voor Qatar – Ecuador. Wat duidelijk maakte hoe vanaf de aftrap van het WK het in Doha serious business was. De bal was nog niet gaan rollen of Qatar startte de lobby voor de Olympische Spelen van 2036. Nadat het ministaatje zich al eerder kandidaat had gesteld voor de Spelen van 2016 en 2020, alleen maakte toen onbekend nog onbemind. Dat is voor Qatar ook de grote winst van het WK. Niet alleen was het evenement een moneymaker van het betere soort, het was tevens een van de best georganiseerde WK’s ooit. Daarmee zijn de kansen voor het binnenhalen van de Spelen serieus vergroot. Die knoop zal het IOC in 2028 of 2029 doorhakken.

Arbeidsmigranten

In tegenstelling tot de toewijzing van het WK door de wereldvoetbalfederatie FIFA in 2010 wegen voor Thomas Bach & Co criteria als arbeidsomstandigheden en mensenrechten wel zwaar bij hun afweging. Aldus heeft Qatar nog zes jaar om zich verder te verbeteren, zoals dat na 2010 al in gang is gezet. Wie de rapporten van de VN en Internationale Arbeidsorganisaties erop nakijkt, ziet dat er tussen 2010 en 2022 wel degelijk positieve veranderingen hebben plaatsgevonden. Een nuancering die in de Nederlandse discussie ontbreekt. Ook bij de KNVB, die met hoofdsponsor ING ook nog flink boter op het hoofd heeft, omdat de bank een van de grote financiers van het WK is geweest. De Nederlandse houding is vooral door twee factoren bepaald. Allereerst staan de geprinte Nederlandse media financieel onder druk en wordt er zo op budgetten gekort dat er voor het WK geen journalisten naar Qatar zijn gestuurd om de boel te verkennen. Men is dus aangewezen op social media en daar ging het fout bij een artikel in The Guardian, die wel een verslaggever naar het emiraat had laten afreizen. De Engelse krant schreef dat tussen 2010 en 2020 6.500 arbeidsmigranten uit Bangladesh, Sri Lanka, Pakistan en Nepal waren overleden. Met deze informatie was niets mis, alleen ging het in Nederland fout met de interpretatie van die 6.500 doden. Wie zich echt in Qatar had verdiept, had opgemerkt dat het land 3 miljoen inwoners telt, van wie slechts 300.000 Qatari. De overige 2,7 miljoen zijn voornamelijk veredelde gelukszoekers uit meer dan honderd landen, aangetrokken door de snel toenemende welvaart. Want of je nu bouwvakker uit India of bankier uit New York bent, in Qatar ga je vier tot tien keer meer verdienen. Kortom, die 2,7 miljoen niet-Qatari zijn eigenlijk allemáál arbeidsmigranten. Alleen gingen diverse Nederlandse media daaraan voorbij en werden 6.500 overleden arbeidsmigranten vertaald naar 6.500 dode WK-bouwvakkers. Hoe The Guardian daarna ook aangaf dat het bewuste getal uit z’n context was getrokken, dit fake news zou diep in de Nederlandse discussie dringen. Zelfs gerenommeerde columnisten als Youp van ’t Hek en Nausicaa Marbe gebruikten de 6.500 als indicatie dat Qatar een massamoord op z’n geweten had. Terwijl de realiteit leert dat het tussen 2010 en 2020 om 650 doden per jaar gaat, inclusief de aan ziektes en verkeersongelukken overleden arbeidsmigranten uit Nepal, Pakistan, Sri Lanka en Bangladesh. Uit geen enkel document wordt duidelijk hoeveel doden er tijdens de bouw van de WK-stadions zijn gevallen. Tevens vormen bovengenoemde groepen met een totaal van 1,2 miljoen 30 procent van de bevolking in Qatar. Het betreft dus een sterftecijfer van 0,05 procent, terwijl dit in Nederland 0,96 procent is. Wel met de kanttekening dat de in Qatar werkzame arbeiders overwegend jong zijn en het sterftecijfer nauwelijks door overleden ouderen wordt beïnvloed. Daarom wordt de kandidatuur van Qatar voor de Olympische Spelen van 2036 een belangrijke toetsing van in hoeverre het land zich na het WK verbeterd heeft. Omdat mensenrechten bij het IOC wél speerpunt van beleid en beoordeling zijn.

Kan niet bestaat niet

Dat Qatar voor het IOC een serieuze kandidaat is, heeft het WK wel uitgewezen. Het is ongelooflijk maar waar: een gebied ter grootte van de provincie Utrecht is nu al in staat om de Spelen te organiseren. Het Khalifa Stadium, waar Oranje tegen de Verenigde Staten speelde, was in 2019 al het decor voor het WK atletiek en het hypermoderne zwemstadion is klaar voor het in januari 2024 te houden WK zwemmen. Verder zag ik, op weg naar het midden in de woestijn liggende El Bayt Stadium, ineens borden met ‘Olympic Cycling Track’ opdoemen en bleek veertien jaar van tevoren ook het parcours voor de olympische wegwedstrijd kant en klaar te zijn afgeleverd. Zoals ook de trainingssite van het Nederlands elftal, op de campus van de Universiteit van Qatar, alle contouren van een olympisch dorp had. Binnen het enorme ommuurde complex waren liefst zes trainingssites gerealiseerd, met daaromheen een perfecte infrastructuur en talloze appartementencomplexen. Nog een verfje erover en ook deze accommodatie is weer klaar voor gebruik. Kan niet bestaat niet in Qatar. Opvallend was ook hoe snel er tijdens het WK geschakeld werd, net zoals eerder bij de uittocht van vluchtelingen in Afghanistan. Qatar creëerde als eerste een luchtbrug naar Kaboel en zorgde dat ook een deel van de aan Nederland gerelateerde vluchtelingen het land kon verlaten, nadat de Nederlandse overheid te laat in actie was gekomen. Snelheid van handelen, dat ook tijdens het WK zichtbaar werd. Omdat gerekend werd op de grootste bezoekersstroom uit de geschiedenis van het pas in 1951 opgerichte land, werden aanvankelijk alleen buitenlanders toegelaten die in bezit van een wedstrijdkaart waren. Toen na twee weken de toeloop van supporters goed onder controle was, mocht iedereen weer naar binnen. Moest je je in Nederland nog verantwoorden als je naar Qatar ging, intussen werd het land door meer mensen dan ooit bezocht. Niet vanuit Nederland en West-Europa, wel vanuit het Amerikaanse, Aziatische en Afrikaanse continent. Een indicatie vormden ook de fan-zones. Werd de Johan Cruijff ArenA na een week gesloten vanwege een gebrek aan belangstelling bij het Oranjelegioen, het Al Bidda Park in Doha werd uiteindelijk door 1,4 miljoen bezoekers bezocht.

Nieuwe wereldorde

Terwijl Nederland zich van Qatar heeft afgekeerd, is elders op aarde een ander proces in gang gezet. Zo is na de toewijzing van het WK in 2010 de bevolking van 1.750.000 gestegen naar 3 miljoen. Bijna een verdubbeling in twaalf jaar. Voor emir Tamin bin Hamad el Thani een indicatie dat hij op cultuur en sport moet blijven inzetten om de groei van zijn land te garanderen. Daarbij haakt Qatar aan bij de nieuwe wereldorde. Net als in de wereldpolitiek zetten Amerika, Azië en het Midden-Oosten ook in de sport de toon, onder het mom ‘wie betaalt, bepaalt’. Waarbij Europa in dit door miljarden gedomineerde domein steeds meer in een veredeld derdewereldcontinent wordt getransformeerd. Neem de financiering van het WK. Terwijl Nederlandse bedrijven en de KNVB-sponsors nauwelijks reclame durfden te maken, waren alle sponsorpakketten voor Qatar uitverkocht. Deze 23 sponsors waren goed voor 1,3 miljard euro (29 procent van de omzet), maar interessant is ook de samenstelling van deze 23 bedrijven. Alleen Adidas is uit Europa afkomstig, de overige komen uit Qatar (5), Azië (7) en Amerika (10). Na Qatar is er qua aanbod van FIFA-sponsors helemaal geen houden meer aan. Variërend van Crypto.com uit Singapore tot Xero (small business via social media) uit Nieuw-Zeeland en BYJU’s (Tech uit India) tot Visit Las Vegas, een aan de Amerikaanse gokstad gerelateerd marketingbureau. En wat te denken van Calm, een in San Francisco gevestigde organisatie die gespecialiseerd is in meditatie en oplossen van slaapproblemen? Het maakt eens temeer duidelijk hoe de KNVB achterblijft bij de snel veranderende wereld van de commerciële topsport. In plaats van te lobbyen voor betere vergoedingen voor clubs en betere voorwaarden voor de merchandising van kledingsponsor Nike (er was in Qatar nauwelijks een Oranjeshirt te koop), grossierde de voetbalbond niet in daden, maar in statements. Het maakte pijnlijk duidelijk hoe bondsvoorzitter Just Spee en directeur betaald voetbal Marianne van Leeuwen een internationaal netwerk ontberen en een politieke antenne voor relevante ontwikkelingen missen. Ze liepen in Qatar rond als katten in een vreemd pakhuis.

MASTERS Magazine