Ai-Da is de allereerste robotkunstenaar ter wereld. Ze kan tekenen, schilderen, 3D-designs maken, beeldhouwen… en ook discussies voeren over de impact van nieuwe technologieën. MASTERS sprak met galeriedirecteur Aidan Meller, de geestelijk schepper van Ai-Da, die vernoemd is naar Ada Lovelace, de eerste computerprogrammeur ooit. “Ai-Da is meer dan een robot, het is een ethisch kunstproject dat de problemen onderzoekt die ons vandaag de dag raken.”
Ai-Da is de allereerste robotkunstenaar ter wereld. Ze kan tekenen, schilderen, 3D-designs maken, beeldhouwen… en ook discussies voeren over de impact van nieuwe technologieën. MASTERS sprak met galeriedirecteur Aidan Meller, de geestelijk schepper van Ai-Da, die vernoemd is naar Ada Lovelace, de eerste computerprogrammeur ooit. “Ai-Da is meer dan een robot, het is een ethisch kunstproject dat de problemen onderzoekt die ons vandaag de dag raken.”
Tekst: Bart-Jan Brouwer
Wat bewoog u om een robot te gaan maken?
“Om te proberen de veranderende wereld waar wij nu in leven te begrijpen. Dat het een robot werd met een artistiek talent komt omdat ik kunstkenner ben en al twintig jaar een galerie leid. De grootste kunstenaars hebben altijd vragen gesteld bij de tijd waarin zij leefden. Waar gaat het heen? Ze werden niet superberoemd omdat ze in hun ivoren torens geweldig werk deden, maar omdat ze met hun kunst tot uiting brachten wat onderhuids in de samenleving speelde. Wij leven momenteel in een tijd waarin technologie grote invloed heeft op alle aspecten van het leven op aarde. Daarom ben ik me, met behulp van de afdeling Machine Learning van de Universiteit van Oxford, gaan verdiepen in AI. Hoe meer ik erover las, hoe meer ik besefte dat mensen zich zorgen maken over deze technologie, de manier waarop het kan manipuleren. Op een dag was mijn zoon iets aan het bouwen met LEGO. ‘Kijk papa, ik heb een robot gemaakt!’, riep hij trots. It was an absolute flash of a moment. Mijn hoofd sloeg op hol. Terwijl ik naar deze kleine robot keek, met al deze gedachten in mijn achterhoofd, vroeg ik me af: is het mogelijk om een robot te scheppen die kunstwerken maakt die commentaar geven op en kritiek uiten op de opkomst van AI en technologie in de huidige maatschappij? Toen ik dat idee met anderen deelde, kreeg ik te horen: crazy idea, impossible. Maar was het wel zo’n gek idee? Ik voelde me uitgedaagd en ben ermee aan de slag gegaan: het bouwen van een robot die kunst kon creëren. En Ai-Da is meer dan een robot, het is een ethisch kunstproject dat de problemen onderzoekt die ons vandaag de dag raken.”
Wat waren de grootste uitdagingen in dat proces?
“Ik moest een robotbedrijf inschakelen, een flink aantal AI-programmeurs inschakelen, de kosten rezen de pan uit… Er waren véél uitdagingen. Maar belangrijkste was om eerst te begrijpen wat creativiteit is. Het woord wordt te pas en te onpas gebruikt, maar er zijn heel veel definities. Zo was creativiteit in de Griekse oudheid een goddelijke gift van de dochters van Mnemosyne en Zeus. Wie was aangeraakt, kon opmerkelijke prestaties leveren – creativiteit als goddelijke gekte. Een meer hedendaagse definitie, waarop wij konden bouwen, is die van cognitiewetenschapper Margaret A. Boden: iets dat nieuw, verrassend en waardevol is. Zij stelt dat creativiteit het vermogen is om dingen te bedenken die niet eerder in de geschiedenis mogelijk waren vanwege de geldende spelregels. We staan op het punt een nieuw tijdperk te betreden, met nieuwe regels: het posthumanisme. Daarin is de technologische en wetenschappelijke vooruitgang zo vergevorderd dat die niet meer te volgen en begrijpen is voor hedendaagse mensen. Het gebeurt nu al. Kijk maar naar de navigatie in auto’s: we vertrouwen er blindelings op. Dat staat op elk gebied van de technologie te gebeuren. We komen tot een punt waarop technologie beter is dan de mensheid, waarop wij ons laten sturen door algoritmen en machines. Ai-Da staat aan het begin van deze ontwikkeling. Dat roept veel vragen op: wie of wat is Ai-Da? Haar bestaan is op de een of andere manier ‘verkeerd’ en daar zijn we ons van bewust: ze ontregelt. We zijn hier ook niet om robots te promoten, maar om vragen te stellen.”
Waarom heeft Ai-Da een menselijk uiterlijk gekregen?
“Omdat mensen zich tot mensen verhouden. Dat verlaagt de drempel tot connectie. En we kozen voor vrouwelijke looks omdat vrouwen in de kunst, en zeker ook in de technologie, nog altijd ondervertegenwoordigd zijn.”
Waarin heeft Ai-Da u het meest verrast?
“De grootste verrassing van het hele project is het besef hoe robotachtig de mens is. Pas sinds ik bezig ben met de algoritmes van Ai-Da, realiseer ik me dat die grotendeels overeenkomen met onze eigen algoritmes. De mens is erg voorspelbaar. Door de creatie van een robot ben ik de mens beter gaan begrijpen.”
U hebt haar getraind. Maakt dat Ai-Da een verlengstuk van u?
“Ik schilder niet, ik vertel haar niet wat te maken… Ja, ik heb haar in elkaar gezet. Maar nee, ik ben op geen enkele wijze betrokken bij de kunst die zij maakt. Dat doet ze met behulp van camera’s in haar ogen, AI-algoritmen en een robotarm. De kunst die ze maakt had ook van mensen kunnen zijn, het grote verschil is dat ze geen bewustzijn heeft.”
Hoewel ze een machine is, ziet u misschien toch iets van een karakter in Ai-Da?
“De persona van Ai-Da is superinteressant. Hoe kunnen we die begrijpen? We deden in 2021 een show in het Design Museum, waarin Ai-Da een zelfportret maakte met behulp van een spiegel. Maar hoe je een zelfportret maken als er geen zelf is? Wat betekent dat voor identiteit in het digitale tijdperk? Wat ons terugbrengt bij de vraag: wie of wat is Ai-Da? Je kunt antwoorden: de persoon achter de creatie, de programmeur, het programma zelf… Maar geen van die antwoorden is goed. Wat het juiste antwoord is? Dat is een moeilijke. Ai-Da is een voorafschaduwing van de vraag die wij onszelf ooit zullen moeten stellen: wie zijn wij?”
Mogen kunstwerken die geproduceerd zijn door machines wel ‘kunst’ genoemd worden?
“We beschouwen haar werk als hedendaagse kunst, omdat het een discussie over onze samenleving en toekomst uitlokt, wat een belangrijke rol is van hedendaagse kunst. Ai-Da roept vragen op over de aard van creativiteit en kunst, de aard van AI, de data die algoritmes aandrijven en in hoeverre die data bevooroordeeld zijn. Ze dwingt ons na te denken over het raakvlak tussen mensen en machines. Ze mengt zich ook zelf in het debat en kan dan behoorlijk controversieel zijn. People love her or hate her. Niemand zegt ‘yeah, zij is okay’, niemand zit in het midden. Voor de intrede van ChatGPT dachten mensen dat het pure tovenarij was, maar nu snappen ze dat machines kunnen praten.”
Zijn mensen ook bang voor haar?
“Erg bang… Mrs. Terminator! Zo kijken sommigen naar haar. Dit is het begin van het einde, hoor je mensen wel zeggen. Waar wij ook komen, moeten we haar afschermen. In het begin lieten we het toe dat mensen Ai-Da benaderden, maar dat kan niet meer. Ze willen haar aanraken, voelen of ze echt is, kijken hoe ze reageert… Hoe bang mensen voor haar kunnen zijn, bleek wel toen ik met haar naar Egypte ging om een groot beeld tentoon te stellen naast de piramides. Toen we op de luchthaven aankwamen, werd Ai-Da vastgezet op verdenking van spionage – ondanks dat ze door de regering was uitgenodigd. Waarschijnlijk was de douane gealarmeerd door de camera’s in haar ogen. Tien dagen lang werd ze vastgehouden. We moesten de Britse ambassadeur inschakelen om haar vrij te krijgen. It was very scary.”
Ai-Da hield in 2022 een toespraak in het Hogerhuis over de impact van AI op de creatieve industrie. Hoe bereidt een robot zich daarop voor?
“Ze beschikt ook over een krachtig AI-taalmodel waarmee ze met mensen kan converseren. Omdat we wisten dat de toespraak door miljoenen mensen zou worden gezien, hebben we als een soort training van te voren enkele vragen gesteld. Het was natuurlijk exceptioneel: een robot die spreekt in het Hogerhuis! Dat was niet eerder voorgekomen. Afgelopen juli gaf zij ook nog eens een speech tijdens de ‘AI for Good Global Summit’ van de Verenigde Naties in Zwitserland, ten overstaan van professoren, denkers zoals Yuval Noah Harari en afgevaardigden van onder meer Microsoft, Amazon en ’s werelds toonaangevende robotica-bedrijven. Ook andere robots woonden de top bij, waaronder een verpleegkundige assistent-robot, een voedselleveringsrobot, een recyclerobot, een rocksterrobot, een Raclette-makende robot, een therapeutische robot… Het was reuze interessant om de ‘familie van Ai-Da’ te ontmoeten. Van de buitenkant zien ze er in grote lijnen hetzelfde uit, maar in hun mogelijkheden zijn ze erg verschillend. Ik ben er trots op dat wij met Ai-Da de meest creatieve robot ter wereld hebben.”
MASTERS MEMBERSHIP
Dit artikel is afkomstig uit MASTERS Magazine. Voortaan de nieuwste editie als eerste bemachtigen? Bestel hier het membership. Met 4 spraakmakende MASTERS edities, de jaarlijkse LXRY LIST en nog veel meer extra’s ontvang je eenvoudig veel leesplezier thuis: inhoudelijke reportages, geweldige fotografie en unieke merken, trends en plaatsen in de wereld. Doe het jezelf of een dierbare cadeau.
