2023 is het jaar van AI. Overal popt kunstmatige intelligentie op. Wat betekent dit voor onze cultuur? Op zoek naar antwoorden verdiepte kunstcriticus Tristram Fane Saunders zich in de materie en sprak schrijvers, fotografen, popsterren, filmmakers, tech experts en zelfs een voormalig aartsbisschop.
Tekst: Tristram Fane Saunders | Vertaling: TMG | Bewerking: Bart-Jan Brouwer
Het juni-nummer uit 1893 van het Londense kunstmagazine The Studio was gewijd aan een, in die tijd, dwingend debat: ‘Is de camera de vriend of vijand van kunst?’ Als een apparaat met één druk op de knop een levensecht beeld kan produceren, devalueert dat dan ‘echte’ kunst? Dezelfde vraag stellen kunstenaars honderddertig jaar later, maar dan met het oog op kunstmatige intelligentie. De afgelopen maanden heeft AI zich in elke kunstvorm zo gevarieerd en wijdverspreid gemanifesteerd dat de ontwikkelingen bijna niet zijn bij te houden. Nu al is zeker dat artificiële intelligentie, met haar razendsnelle ontwikkeling in het genereren van beelden, geluiden en woorden, het culturele leven blijvend zal veranderen. Minder zeker is of deze verandering iets is om te vieren of te vrezen.
Afgelopen april won de Duitse kunstenaar Boris Eldagsen met zijn inzending Pseudomnesia – the Electrician de Sony World Photography Award in de categorie ‘Creative’. Het betreft een intiem portret van twee vrouwen dat er door hun kapsels, de sepia kleur en beschadigingen uitziet alsof het in de jaren veertig van de vorige eeuw geschoten is. Maar de foto is helemaal niet ‘geschoten’: hij is geproduceerd met behulp van DALL-E 2, een AI-tool die een jaar eerder was gelanceerd en afbeeldingen creëert in response op verbale aanwijzingen – een enkel woord schildert duizend beelden. Hij deed dit niet om de organisatie een loer te draaien, maar om de competitie te testen en een discussie op gang te brengen over het gebruik van AI in de kunst. Volgens Eldagsen bestaat er een groot verschil tussen fotografie en het genereren van afbeeldingen met behulp van AI: “Het ene is schrijven met licht, het andere schrijven met text prompts.” De vijftiger weigerde om de prijs in ontvangst te nemen, maar huurde wel een smoking en vloog naar Londen om het award gala bij te wonen, in de hoop daar de alarmbellen te kunnen doen rinkelen over AI. Toen hij realiseerde dat hij niet de gelegenheid kreeg om te speechen, klom hij ongevraagd op het podium en greep de microfoon om uit te leggen waarom hij de prijs weigerde. Een ongemakkelijk moment… Hij kreeg niet eens de tijd om de organisatie te bedanken voor het creëren van dit historische moment: het eerste door AI gegenereerde beeld dat een prestigieuze internationale fotografiewedstrijd wint. De foto werd uiteindelijk verwijderd en een nieuwe winnaar aangewezen. Promptography, zoals Eldagsen het creëren van beeld met text prompts noemt, vergt volgens hem heus enige skills. Zijn methode omvat elf lagen van specifieke verbale aanwijzingen, die elk aspect van een compositie dekken. Het kost echt wel de nodige moeite om met AI een winnende foto te produceren. Maar het is nog nooit zo eenvoudig geweest om een middelmatige foto te maken. “Er is altijd een groot verschil geweest tussen professionele en amateurfotografie. Door AI zou dat gat weleens kleiner kunnen worden”, denkt Eldagsen.
Kate Crawford, de auteur van Atlas of AI, zet haar vraagtekens bij het ‘creatieve’ proces achter de totstandkoming van AI-fotografie. “In de achttiende eeuw verloren we onze landbouw door de industriële revolutie, nu raken we onze data kwijt.” AI-beeldgeneratoren zoals Midjourney en DALL-E 2 zijn getraind door miljoenen foto’s van het internet te schrapen, inclusief bijbehorende toelichtingen en metadata. “Elke vakantiefoto die je online uploadt en publiekelijk zichtbaar maakt, wordt ‘geoogst’ door gigantische datamachines. Mensen vragen zich af of je dit als kunst kunt beschouwen, maar kunnen beter vraagtekens zetten bij de wijze waarop die kunst tot stand komt. Is het ongevraagd gebruik van beeld iets wat we willen promoten?” Begin 2023 spande cartoonist Sarah Andersen een rechtszaak aan tegen Stability AI, het bedrijf achter Stable Diffusion, een beeldcreator die foto’s kan maken in de stijl van iedere artiest die je maar wenst, inclusief Andersen. Ook Getty Images heeft Stability AI aangeklaagd, eerst in het Verenigd Koninkrijk en daarna in de VS. Volgens de stockfotodatabank is ongeoorloofd gebruikgemaakt van haar afbeeldingen om de Stable Diffusion-tool te kunnen ontwikkelen. Er zijn foto’s geproduceerd die vrijwel identiek zijn aan beelden die onder het copyright van het Amerikaanse bedrijf vallen. Sterker: op sommige is zelfs het watermerk te herkennen dat Getty Images gebruikt om plagiaat tegen te gaan. In de aanklacht wordt gesproken van een ‘brutale inbreuk op duizelingwekkende schaal op het intellectueel eigendom van Getty Images’. Volgens de stockfotodatabank heeft Stability AI, zonder dat daar toestemming voor is gegeven, meer dan twaalf miljoen auteursrechtelijk beschermde foto’s van haar collectie gekopieerd. Het massaal foto’s schrapen zonder vooraf toestemming te vragen wordt in Amerika tot dusver beschouwd als ‘fair use’ (de mogelijkheid in de auteursrechtenwetgeving om werken waarop beperkt auteursrecht geclaimd wordt, toch onder bepaalde voorwaarden te mogen gebruiken; red.). De zaak die Getty Images in de VS is begonnen zal dan ook vooral draaien om de interpretatie hiervan.
Kunstenaarsduo Mat Dryhurst en Holly Herndon creëerde vorig jaar de website Haveibeentrained.com, waarop je kunt nagaan of jouw foto’s zijn gebruikt voor het trainen van AI-programma’s. Eén vrouw ontdekte dat een foto die een arts had laten maken voor haar medisch dossier op de een of andere manier was geschraapt door LAION-5B, een database van gesprokkelde beelden waarop Stable Diffusion is getraind (5B staat voor ‘5 Billion’, vijf miljard; red.). Sinds het bedrijf samenwerkt met deze website om mensen de kans te geven zich ‘af te melden’, zodat hun werk niet meer wordt gebruikt om het model te trainen, zijn meer dan een miljard foto’s verwijderd. Maar deze werkwijze – je eerst alles toe-eigenen om vervolgens een plukje terug te geven indien daar vriendelijk om wordt gevraagd – is niet de enige manier. Afgelopen maart lanceerde Adobe een concurrerende AI-beeldmaker, die louter is getraind op foto’s waarop geen copyright rust of waarvan Adobe de rechten heeft. Maar ook al worden foto’s op legale wijze verzameld voor het trainen van AI-programma’s, dan nog zal AI door veel creatieven geboycot worden, bezorgd als ze zijn om hun job te verliezen. Vooral daar waar ‘goed genoeg’ belangrijker is dan ‘goed’. Met name illustratoren knijpen hem. “Dit is de grootste kunstroof aller tijden”, waarschuwden ze in een open brief. “AI-gegenereerd beeld wordt al toegepast voor boekomslagen en als illustraties bij artikelen. AI-kunst is vampirisch en feest op de kunstwerken van voorbije generaties, terwijl zij tegelijkertijd het bloed uit levende kunstenaars zuigt.” Tot zover de reflecties op de impact die AI heeft op statisch beeld. Maar hoe zit het met bewegend beeld? Kun je vertrouwen op wat je ziet?
Text-to-video AI had zijn Lumière-moment in september 2022, toen Make-A-Video werd gelanceerd door Meta: een digitale tool die op basis van één enkele zin – bijvoorbeeld ‘robot danst op Times Square’ of ‘cactusvrucht met karateband om in de sneeuw’ – korte zwijgende filmpjes kan maken. Een week later kwam Google met het concurrerende Imagen. Beide producten zijn nog niet publiekelijk beschikbaar. ‘Our goal is to eventually make this technology available to the public, but for now we will continue to analyze, test, and trial Make-A-Video to ensure that each step of release is safe and intentional’, verklaart Meta op de website Makeavideo.studio. Afgelopen maart maakte de open-access AI organisatie Hugging Face zijn text-to-video tool ModelScope openbaar. Al snel ging het viraal met een nachtmerrieachtig filmpje getiteld Will Smith eating spaghetti, waarin de hoofdrolspeler van films als Men in Black, I Am Legend en I, Robot als een bezetene handenvol spaghetti naar binnen werkt. Wat voor mogelijkheden ziet Baz Luhrmann in AI? “We maken er al gebruik van”, aldus de filmregisseur, wiens Elvis-biopic afgelopen jaar acht Oscarnominaties in de wacht sleepte. “Voor die film gebruikten we AI om het gezicht van de echte Elvis Presley te blenden met dat van acteur Austin Butler. Als AI op de juiste manier wordt toegepast, kan het erg behulpzaam zijn.” Luhrmann is ervan overtuigd dat AI straks overal zichtbaar is en wij de discussie voorbij zijn. “Het is net zoals met mobieltjes. Toen die hun intrede deden, werden ze alleen gebruikt door loodgieters en zakenlieden, en stonden wij er nog ver vandaan. Uiteindelijk zal AI zich in onze cultuur nestelen en als menselijk worden ervaren.” Maar niet té menselijk: “Ik voel me als creatief persoon niet bedreigd door deze nieuwe ontwikkeling. Als ik een AI-programma de opdracht zou geven om een script te schrijven in de stijl van King Lear, zal het ontbreken aan een gevoel van menselijkheid. Juist de imperfecties maken ons menselijk.” En toch zijn er ook volop imperfecties in The Great Catspy, een AI-gegenereerde filmtrailer die tien dagen na ‘Will Smith’ viraal ging – de eerste waarin video, muziek en spraak werden gecombineerd. De cast lijdt namelijk aan een afwijking die gebruikelijk is onder door AI gegenereerde personages: vreemde handen, omdat AI struggelt met het aantal vingers. Desalniettemin is het resultaat indrukwekkend. De geanimeerde versie in de stijl van Luhrmann’s verfilming van de roman The Great Gatsby van F. Scott Fitzgerald uit 1925 is nog lang niet Oscarwaardig, maar het doet Will Smith’s pastafilmpje er prehistorisch uitzien. Met AI is niets meer onmogelijk in filmland: Sil de Strandjutter op een tropisch eiland? Waarom niet! The Lord of the Rings in Urker klederdracht? Met slechts één prompt, opdracht, kan dit worden gerealiseerd. Zo circuleerde op social media een trailer van The Galactic Managerie, een niet-bestaande Star Wars-film in de unieke visuele stijl van filmmaker Wes Anderson, bekend van Moonrise Kingdom, The Grand Budapest Hotel en, recent, Asteroid City.
Hollywood maakt al tientallen jaren gebruik van computer-generated imagery (CGI), een traag, kostbaar en arbeidsintensief proces. Toen de Britse acteur Henry Cavill enkele scènes moest overdoen voor de film Justice League (2017), maar zijn snor niet kon afscheren die hij voor een andere rol had laten groeien, werd CGI gebruikt om hem een digitale scheerbeurt te geven. Kosten: 25 miljoen dollar. Met behulp van AI was dat voor een habbekrats gedaan in een paar loze uurtjes. De televisieserie Deep Fake Neighbour Wars bewijst dat iedere acteur nu op overtuigende wijze het gezicht aangemeten kan krijgen van een Idris Elba, Greta Thunberg, Harry Kane of Kim Kardashian. Zo is in een aflevering te zien hoe mondhygiëniste Billie Eilish botst met buurvrouw Beyoncé wanneer ze vanuit huis gaat werken. Maar als we goedkope acteurs het gezicht van een bekendheid kunnen geven, waarom dan niet overleden filmsterren een tweede leven gunnen? “Ik kan morgen onder een bus terechtkomen, maar met AI kan ik voor eeuwig doorleven op het witte doek”, aldus steracteur Tom Hanks. Zijn collega Keanu Reeves heeft tientallen jaren tegen The Matrix gevochten. “In de jaren negentig werd een scène digitaal aangepast met een traan op mijn wang. Ik had echt zoiets van: o ja, ben ik straks überhaupt nog wel nodig op de set? Als acteur weet je dat een film wordt bewerkt in de montagekamer. Dat hoort erbij. Maar met deepfake ga je wat mij betreft over een grens heen.” Sinds die ene traan laat Reeves in zijn contracten opnemen dat zijn acteerprestaties niet digitaal mogen worden bewerkt. Acteurs die niet door een dergelijke clausule worden beschermd, lopen het risico door bedrijven als Flawless AI, dat monteert op basis van kunstmatige intelligentie, te worden gereduceerd tot buikspreekpoppen. Handig voor het heruitgeven van films in de internationale markt. Gesynchroniseerd in het Hindi? De mondbewegingen van de acteur worden simpelweg aangepast, zodat het lijkt alsof hij daadwerkelijk de Indiase taal spreekt. Scheldwoorden? Die worden digitaal weggegumd. Moet een kritische noot op het beleid van China worden veranderd in een compliment voor de Communistische Partij? Alles kan. Behalve kennelijk een interview met iemand van Flawless AI: mijn verzoek werd terzijde geschoven. Het visueel manipuleren van de mond van een acteur heeft weinig zin als AI niet ook de stem kan aanpassen. Maar óf dat kan! AI kan akelig nauwkeurig stemmen reproduceren. Pratend, zingend… Zou goed kunnen dat je kunstmatige zang hebt gehoord, zonder dat je er erg in had.
“It’s Christmas time and you know what that means”, zong Frank Sinatra in 2020. “It’s hot tub time!” Ol’ Blue Eyes was uit zijn eeuwige slaap gehaald om een herinterpretatie te doen van zijn hit uit 1955 via OpenAI’s JukeBox, een open-source AI voor het creëren van nieuwe muziek inclusief songteksten en zang. Voor het trainen van deze muziekgenerator heeft OpenAI een dataset van 1,2 miljoen tracks gebruikt. JukeBox heeft het potentieel om de muziekindustrie te beïnvloeden door het creëren van muziek tegen lagere kosten of het componeren van soundtracks voor films en games. Creatieve AI-geesten laten ook wel stijlen samensmelten door bijvoorbeeld Britney Spears’ hit Toxic te laten vertolken door Frank Sinatra. Kunstmatige intelligentie leent zich zelfs om onafgemaakte songs te voltooien. Zo heeft Paul McCartney een demo van The Beatles onder handen genomen. Now and Then was in 1978 door John Lennon geschreven, maar bleef op de plank liggen omdat, naar verluidt, George Harrison het niet goed genoeg vond. Dankzij kunstmatige intelligentie kon McCartney de song nu voltooien. De stem van Lennon is digitaal losgemaakt van het restgeluid. Zo kan zijn zang worden gebruikt in een uitvoering van hoge kwaliteit. Dankzij AI verschijnt dit ‘nieuwe nummer’ van The Beatles vijfenveertig jaar na dato alsnog.
Benieuwd welke rol AI nog meer speelt in muziek, literatuur en journalistiek? De magische najaarseditie van MASTERS Magazine is vanaf nu verkrijgbaar. Artificiële intelligentie is nu al niet meer weg te denken uit ons leven. Maar, is deze ontwikkeling iets om te vieren of te vrezen? Nemen Terminators de boel over of maken vriendelijke robots ons aardse bestaan nog gerieflijker? In deze editie wordt AI onder de loep genomen. Volgens filosoof Rowan Williams is het belangrijk om te onthouden dat AI, wat het ook doet, altijd imiteert. En dat wij ons als mens onderscheiden door vindingrijkheid. Een mooi voorbeeld is vastgoedondernemer André Snippe, die in Hoofddorp een hypermoderne stadswijk laat verrijzen. Of nautisch ontwerper Jurjen Eerkens, die met zijn Hytender een baanbrekende boot heeft ontwikkeld die vooroploopt in de verduurzaming van de jachtindustrie. Deze en meer vindingrijke ondernemers sieren de pagina’s van deze editie. Waarin ook wordt vooruitgekeken naar MASTERS EXPO | The MAGICAL Edition, onze exclusieve zakenbeurs óók ontsproten uit vindingrijkheid.
Bestel hier MASTERS Magazine #55
© 2023 MASTERS EXPO. All rights reserved.
